बटाटा

बटाटा

बटाटा, आपल्या रोजच्या जेवणात, बहुतेक वेळा इतर कुठलीही भाजी नसल्यास वापरात येणारी भाजी. उपास असल्यास हमखास वापरली जाणारी कंदवर्गीय भाजी. याचे जेवणात बनवता येणारे असंख्य प्रकार आहेत हे आपण सारेच जाणता.

बटाटे घरच्या बागेत सहजपणे घेता येणारं पीक म्हणून ओळखलं जातं. बटाट्याचं पीक घरच्या बागेत घेणं फारसं अवघड मुळीच नाही. तसं पाहिलं तर जेवढी जागा जास्त तेवढं पीक जास्त असं असलं तरी गच्ची-बाल्कनीतही आपण आपल्या गरजेपुरतं पीक निश्चितच घेऊ शकता. मग ते कुंडीत असो वा ग्रो-बॅगमधे असो. अगदी गोणपाट असो वा उशांचे अभ्रे/खोळी असोत. कशातही आपण बटाट्याचं पीक घेऊ शकता.

बटाटे हे सहज येणारं व अत्यंत कमी खर्चातलं पीक आहे. ते कंदवर्गातील पीक असल्यामुळं मातीच्या ढिगाऱ्यात सर्वसाधारणपणं घेतलं जातं. या पद्धतीत बटाट्याचे कंद मातीत झाकले जातात व त्यामुळं जास्त पीक घेता येतं. अर्थात त्यासाठी जास्त जागेची आवश्यकता असते. त्यामुळं शहरात बाग असलेले तसंच गच्ची वा बाल्कनीत बाग असलेल्यांसाठी ही पद्धत अशक्य आहे. आणि मातीच्या ढिगाऱ्यातुन तयार झालेलं पीक काढणंही कठीण जातं. त्यामुळं ग्रो बॅग्ज किंवा पोती वगैरेंमधे बटाटे लावणं हे तुलनेनं सोपं पडतं. अगदी बटाटे लावण्यापासून ते तयार बटाटे काढण्यापर्यंत साऱ्याच टप्प्यांमधे कुठल्याही अडचणीविना आपण घरच्या घरी बटाटे घेऊ शकतो.

घरच्या, गच्चीवरच्या अथवा बाल्कनीमधल्या बागेत बटाटे कसे लावायचे हे आपण पाहुया.

⦁ कुंडी अथवा बॅगेची निवड : अनेक नर्सरीज वा ऑनलाईन विक्रेत्यांकडं खास बटाटे लागवडीसाठी वेगळ्या प्रकारच्या बॅग्ज उपलब्ध असल्या तरी तशा घेण्यापेक्षा गोणपाट, तीस वा पन्नास किलो धान्याची पोती, वीस लिटर्सच्या पाण्याच्या बाटल्या किंवा नेहमीच्या कुंड्या काहीही चालेल. उलट कुंडीपेक्षा फ्लेग्झिबल पोती वापरली तर अधिक उत्पन्न मिळू शकेल. कारण कुंड्यांपेक्षा पिशव्यांमधे बटाटे वाढण्यासाठी जास्त मोकळी जागा मिळते.

⦁ बटाट्याला रोज किमान पाच ते सहा तास थेट उन्हाची गरज असते. त्यामुळे ज्यात बटाटे लावणार आहात ते योग्य ठिकाणी ठेवा. बटाटे जसजसे वाढत जातील तसं उन्हाप्रमाणे ते पोतं अथवा कुंडी जे काही असेल ते हलवणं जमणार नाही. त्यामुळे योग्य ती जागा आधीच ठरवुन घ्या.

⦁ माती : आम्लीय (ऍसिडिक) माती बटाट्यांना जास्त मानवते. यासाठी मातीमधे कंपोस्ट बरोबरीनं घ्यावं. जर बटाटे लावण्यासाठी पोतं अथवा पिशवी घेणार असाल तर पिशवीचं टोक बाहेरच्या बाजूनं वळवत नेऊन अर्ध्याच्याही खाली न्यावं व खालच्या भागात साधारणपणे चार इंचांपर्यंत माती-कंपोस्टचं मिश्रण भरुन घ्यावं. हलकंसं पाणी मारुन ते ओलसर करुन घ्यावं.

⦁ बटाट्यांवर डोळे असतात. पावसाळ्यात व हिवाळ्यातही अशा डोळ्यांमधुन अंकुर फुटलेले आपल्याला दिसतात. उन्हाळ्यात असे डोळे असलेले बटाटे पाहून घ्यावे लागतात. ज्या बटाट्यांना जास्त अंकुर फुटलेले असतील ते आपण लागवडीसाठी निवडावे. पिशवीच्या अथवा कुंडीच्या आकारमानाप्रमाणे एक किंवा दोन बटाटे घेऊन ते मातीमधे ठेऊन किमान दोन इंच आत जातील इतपत हलकेच माती पसरावी व पाणी द्यावं. बट्याचे तुकडे करुनही आपण लावु शकतो. परंतु कधी सुरुवातीच्या काळात जर पाणी जास्त दिलं गेलं तर तुकडे सडण्याची शक्यता असते. म्हणून अख्खा बटाटा लावणं कधीही श्रेयस्कर. 

⦁ मातीतुन कोंब जसजसे वर येत जातील तसतशी त्याभोवती खतमिश्रीत माती टाकत जावी जेणेकरुन कोंब सरळ उभे रहातील. बटाट्याच्या रोपांचं खोड खूप नाजूक असल्यामुळं त्यांना आधार देण्याची गरज असते.

⦁ माती कमी पडुन कधी बटाटे मातीच्या वरच्या भागात डोकावले तर ते मातीनं त्वरित झाकून घ्यावे अन्यथा बटाट्याचा वर आलेला भाग हिरवा पडू शकतो.

⦁ बटाट्यांवर सहसा कीड पडत नाही. पण एक विशिष्ट प्रकारचा कीडा (कोलोरॅडो पोटॅटो बीटल) कधी त्रास देऊ शकतो. याची पिवळ्या रंगाची अंडी पानांच्या खाली असतात. ती कधी नजरेस पडली तर त्वरित काढून नष्ट करावीत.

⦁ वेळोवेळी माती घालत राहिल्यावर कुंडी किंवा बॅग भरली की नंतर फक्त अधून मधून पाणी देणं एवढंच करत रहावं. तीन ते चार महिन्यांत रोपांची पानं पिवळी पडू लागतील. क्वचित फुलंही येतील. रोपं मलूल पडून आडवी पडतील. अशा अवस्थेत आठवडा जाऊन दिल्यावर आपलं बटाट्याचं पीक काढणीसाठी तयार झालं आहे असं समजावं. या दरम्यान बटाट्याला पाणी देऊ नये.

⦁ ज्यामधे बटाटे लावले आहेत ती कुंडी अथवा बॅग सावलीमधे मोकळ्या जागी नेऊन उलटी करावी. मातीमधून तयार झालेले बटाटे हातानं बाहेर काढावेत. व वाळलेली रोपं कंपोस्टमधे टाकावी किंवा इतर कुंड्यांमधे मल्चिंग म्हणून घालावी. कुंडीतली माती पुनर्वापराकरिता घेण्याआधी आठवडाभर सावलीत पसरुन ठेवावी,

पेरणी ते काढणी हा तीन साडेतीन महिन्यांचा काळ व घरात लागणारी बटाट्यांची गरज या दोन्ही गोष्टी लक्षात घेता दर महिन्यात बटाटे लावत राहिल्यास घरात नेहमीच घरचे सेंद्रीय खतावरचे बटाटे उपलब्ध होत रहातील. पहिल्या दोन तीन वेळेस जरी बाहेरचे बाजारातुन आणलेले बटाटे पेरणीसाठी वापरले तरी नंतर मात्र घरचेच एक दोन बटाटे पुनर्लागवडीसाठी वापरता येतील.

©राजन लोहगांवकर

®वानस्पत्य