एप्सम सॉल्ट - ऑर्गॅनिक की इनॉर्गॅनिक

एप्सम सॉल्ट - ऑर्गॅनिक की इनॉर्गॅनिक

सध्या सगळीकडंच एप्सम सॉल्टचं वारं आहे. बाग फुलवण्याच्या अन भरपूर फळांनी लगडलेली पहाण्याच्या नादात एप्सम सॉल्टचा वापर सर्रास करायला सांगितला जात आहे. त्याच्या जोडीनं एप्सम सॉल्ट कसं नैसर्गिक आहे हे सांगण्यासाठी इंग्लंडमधे एप्सम नावाचं शहर असुन तिथल्या खाणीतील दगडांचा चुरा म्हणजेच एप्सम सॉल्ट असं छातीठोकपणं सांगितलं जातं. यात अजिबात तथ्य नाही असं नाही. परंतु ते नैसर्गिक स्वरुपातलं एप्सम सॉल्ट सतराव्या शतकात, म्हणजे १६१८-१६२० च्या आसपास सापडलं अन १७०० च्या सुरुवातीला त्या विहिरी कोरड्याही झाल्या. त्यानंतर जे काही जगभरात एप्सम सॉल्ट मिळत आहे ते प्रयोगशाळेत बनलेलं.

एप्सम सॉल्टची म्हणजेच मॅग्नेशियम सल्फेटची रासायनिक संज्ञा आहे MgSO4. अर्थात ते आहे एक संयुग. मॅग्नेशियम हा धातू मॅग्नेशियम क्लोराईडचं विद्युतविघटन करुन ते समुद्राच्या पाण्याचा वापर करुन प्रोसेस करुन अन इतर प्रक्रिया करुन प्राप्त केला जातो. आपल्या बागकामाशी संबंधित नसलेल्या या गोष्टी असल्यानं थोडक्यात सांगायचं झाल्यास या मॅग्नेशियमचे असंख्य उपयोग आहेत अन ते प्रत्यक्षात आणायचे झाल्यास मोठी क्रांती होईल. हा धातू ऍल्युमिनियमपेक्षा वजनाला कितीतरी हलका असल्यानं ऑटोमोबाईल, तसंच एव्हिएशन इंडस्ट्रीला सर्वात जास्त फायदा होणार आहे. या मॅग्नेशियमच्या जगातील एकूण उत्पादनापैकी ८०% ते ८५% मॅग्नेशियम हे चीनमधे बनवलं जातं उरलेल्या १५% मधे रशिया, ब्राझिल, तुर्कस्तान, ऑस्ट्रिया वगैरे देशांत बनतं.

तर हे आपलं एप्सम सॉल्ट नांवाचं संयुग म्हणजे मॅग्नेशियम हायड्रोऑक्साईड, सल्फर डायॉक्साईड आणि हवा यांपासून बनलेलं चूर्ण (हे बनवण्याचा एक छोटा व्हिडिओ यु ट्युबवर उपलब्ध आहे. त्याची लिंक इथं देत आहे. अवश्य पहा. ( https://www.youtube.com/watch?v=YILHeMIkhSU ))

याचे बरेच उपयोग आहेत. आपल्या सामान्य जीवनातली उदाहरणं घेतलीत तर आंघोळीच्या पाण्यात चमचाभार एप्सम सॉल्ट घातलं तर अंगदुखी वा सांधेदुखीसारख्या तक्रारींपासून आराम मिळतो. सिमेंट अन रासायनिक खतं, कापडं रंगवणं वगैरे इंडस्ट्रीजमधे ते आपल्या पाणी शोषून घेण्याच्या गुणामुळं ड्राईंग एजंट म्हणून काम करतं तर औषध इंडस्ट्रीमधे रेचक म्हणून काम करतं.

मॅग्नेशियमची रोपाच्या वाढीमधली भूमिका वादातीतच आहे यात शंकाच नाही. झाडांच्या पानांमधील हरितद्रव्यांसाठी मॅग्नेशियम हा एक महत्वाचा घटक आहे. पानं जेवढी जास्त हिरवी तेवढी प्रकाशसंश्लेशणक्रिया वेगानं होण्यास मदत होते. मॅग्नेशियमचं संयुग प्रकाशउर्जेला कार्बन डायऑक्साईड आणि पाणी यापासून झाडाला पोषक अन्नद्रव्यं बनवण्यासाठी मदत करतं.

त्यामुळं हे मॅग्नेशियम सल्फेट अर्थात एप्सम सॉल्ट दोन-तीन महिन्यांतुन झाडांसाठी थोडं वापरणं चांगलं आहे. फक्त त्याचा अतिरेक होऊ देऊ नये. याच्या अतीवापरामुळं किंवा ओव्हरडोसमुळं माती निकस बनु शकते. टोमॅटोवरचा ब्लॉसम एंड रॉट वगैरेंसारखे रोग, पोटॅशियमची कमतरता वा झाड मरणं यासारखे प्रश्न उद्भवु शकतात. म्हणून एक तर वापर टाळावा. किंवा गरजेचंच असल्यास कमीत कमी वापर ठेवावा.

पण एक मात्र खरं की एप्सम सॉल्ट हे सेंद्रिय किंवा ऑर्गॅनिक आहे असा जो प्रचार सुरु आहे ते काही खरं नाही. सध्या जे बाजारात एप्सम सॉल्ट उपलब्ध आहे ते रासायनिकच आहे. तेव्हा आपल्या बागेत वापरताना ही गोष्ट लक्षात असावी. ज्यांना आपल्या बागेसाठी फक्त आणि फक्त सेंद्रिय गोष्टीच वापरायच्या आहेत त्यांनी अशा खोट्या प्रचाराला बळी पडू नये. अन वाटलंच एप्सम सॉल्ट वापरावंसं, तर मी केवळ सेंद्रियच खतं वापरतो असं म्हणणं सोडून द्यावं. म्हणजे ’मी फक्त रविवारीच मांसाहारी आहे, एरवी पूर्ण शाकाहारीच.’ किंवा ’मी फक्त अंडंच खातो. बाकी शाकाहारीच.’ असं म्हणून लंगडं समर्थन करण्यासारखं. त्यापेक्षा सरळ सांगावं. निवड तुमची आहे. कारण बगियाही तुमचीच अन जीवनही तुमचंच आहे.

टीप : शास्त्रीय माहितीसाठी माहितीच्या आंतरजालावरील काही संकेतस्थळांची मदत घेतली आहे.

फोटो इंटरनेटवरुन साभार.

©राजन लोहगांवकर

®वानस्पत्य