झाडांसाठीची_पोषकतत्वं - लेखांक ०७

झाडांसाठीची_पोषकतत्वं

लेखांक ०७

तसं पहाता बी पेरल्यापासून ते झाडं फुलं-फळं देईपर्यंत सारीच अन्नद्रव्यं प्रमाणात उपलब्ध असणं किंवा करुन देणं आवश्यक असतं. हे प्रत्येक झाडांच्या बाबतीतच असतं, अगदी इन्डोअर प्लांट्स अन सक्युलंट्सच्याही बाबतीत. फक्त त्यांच्या गरजा वेगळ्या. त्या विषयांतील तज्ञ त्यावर अधिक प्रकाश टाकु शकतील. माझा तो विषय नाही. 

पुढे आपण नियमितपणे आपल्या गच्चीवरच्या बागेत लावत असलेली किंवा आजच्या काळात घेण्याची गरज असलेली काही पिकं अथवा झाडं आणि त्यांना लागणारी प्रमुख अन्नद्रव्यं देत आहे ;

टोमॅटो - रोपाची पूर्ण आणि निरोगी वाढ होण्यासाठी नत्र, तर भरपूर फुलं येण्यासाठी फॉस्फरस आणि हेल्दी व मोठी फळं येण्यासाठी पोटॅशियम आणि कॅल्शियमची आवश्यकता असते.

लाल व दुधी भोपळा - पुरेसा फॉस्फरस, पोटॅशियम आणि कॅल्शियम मिळाल्यास फुलगळ होणार नाही आणि भोपळेही हेल्दी मिळतील.

गाजर - चांगल्या प्रमाणात फॉस्फरस आणि पोटॅशियम मिळाल्यास पूर्ण वाढ झालेली अन चविष्ट गाजरं मिळतात.

लसूण - लसणाची मुळं आणि कांदा व्यवस्थित भरण्यासाठी फॉस्फरस आणि पोटॅशियम द्यावा

लेट्यूस - पुरेसं नत्र आणि मॅग्नेशियम मिळाल्यास हिरवागार व भरपूर प्रमाणात लेट्यूस मिळेल

गुलाब - पुरेशा फॉस्फरसच्या मात्रेमुळे भरपूर आणि टपोरी फुलं मिळतात. 

आतापर्यंत आपण माती, विविध अन्नद्रव्यं तसंच पोषणद्रव्यं यांबाबत अन त्यांचा बगेतील रोपा-झाडांवर होणारा परिणाम याबाबत जाणून घेतलं. परंतु कितीही काळजी घेतली तरी कधी कधी कुठलं ना कुठलं अन्नद्रव्य कमी पडतं. कारणं कितीही अन कुठलीही असु द्या. पण हे होतंच. त्याचा परिणाम आपल्याला अल्पावधीतच दिसुन येतो. अन तो म्हणजे रोपांवर पडलेल्या रोग व किडी यांच्या द्वारे. याबाबत आपण थोडक्यात जाणून घेऊ या.

रोग :

काही अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे रोपांवर कीड पडते. आपण कितीही काळजी घेत असलो तरी कधी आपल्या रोपांना बुरशीजन्य रोग तर कधी व्हायरल तर कधी विषाणूजन्य आजारांना तोंड द्यावं लागतं. जसं आपल्या बाबतीत घडतं, कितीही सकस आहार घेतला तरी कधी कुठल्याशा आजाराचा सामना करावा लागतो, सर्दी पडसं होतं तसंच झाडांच्याही बाबतीत होतं. हे कसं होतं ते आपण पाहू या.

पिकावरील बुरशीजन्य, जीवाणूजन्य अन बुरशीजन्य आजार जसं की मावा, मर रोग, मूळकूज, करपा, लीफ कर्ल सारख्या आजारांची मुख्य कारणं म्हणजे त्यांच्यात असलेली अन्नद्रव्यांची कमतरता. बुरशीजन्य रोगांची कारणं म्हणजे कॅल्शियम, फॉस्फरस आणि पोटॅशियमची कमतरता असणं. झाडांवरील व्हायरल आजारांसाठी नत्र व फॉस्फरस यांची प्रमाणापेक्षा जास्त मात्रा हेच कारण असतं. अशा वेळी पोटॅशियम जास्त देऊन इतर दोन अन्नद्रव्यांचं संतुलन करणं आवश्यक असतं.

आजाराची लक्षणं दिसून आल्यावर आणि त्यावर काही उपाय केल्यावर साधारण एक आठवडा वाट पहावी. त्यानंतरही जर रोप वाढीला लागलं नाही अन रोगांची लक्षणं तशीच राहिली तर कसलाही विचार न करता सरळ रोप काढून टाकावं. त्यामुळे बागेतील इतर रोपांना बाधा होऊ नये याची काळजी घ्यायला हवी.

कीड

रोपा-झाडांना आहार आणि पोषणद्रव्यं कमी पडली की सहाजिकच त्यांच्यावर रोग व किड यांचा हल्ला होणारच. कारण अन्न व प्रोटीन्सच्या अभावाने रोपांची प्रतिकारशक्ती कमी पडते. अशी रोपं हे किडींचं लक्ष्य असतं. अशा परिस्थितीत मातीमधेही कीड वाढीस लागते अन रोपांवरील मुळं, खोड, पानं, फुलं, फळं हेही रोगग्रस्त होतं.

नत्र जर जास्त प्रमाणात दिलं गेलं तरीही कीड लागते. विशेषतः मावा वगैरे किडी या अधिकच्या नत्रामुळेच होत असतात. तेव्हा नत्राचं प्रमाणही मर्यादितच असायला हवं. कधीकधी पुरेशा अन्नाअभावी मरणपंथाला लागलेली रोपंही किडींना संदेश पाठवुन आपला मरणकाळ कमी करतात. तेव्हा हे सगळं वेळीच ओळखून त्याप्रमाणे उपाययोजना करणं गरजेचं असतं. तर कधी सशक्त व पुरेसं पोषण होत असलेली रोपं मित्रकिडींना आपल्याकडे आकर्षित करुन घेतात. अशा मित्रकिडी त्रासदायक किडीचा खात्मा करुन बाग निरोगी ठेवण्याचं काम करतात. म्हणून खतांसोबतच विविध अन्नद्रव्यं अन पोषणद्रव्यं वेळच्यावेळी अन ठराविक मात्रेत दिल्यास फुलं-फळं अन भाज्याही उत्तम मिळतील व कीडीपासूनही संरक्षण होईल. याबरोबरीनं, आपली बाग स्वच्छ ठेवली तर बागेत भरपूर खेळती हवा अन सूर्यप्रकाश राहील. मोकळ्या हवेत, स्वच्छ वातावरणात आपण जसे आनंदी रहातो तसंच झाडंही आनंदी रहातात. त्यामुळे तीही भरपूर फुलतात, फळतात.

हे सारं जे काही सांगितलं आहे ते फक्त भाज्यांच्याच बाबतीत नव्हे तर फुलं देणाऱ्या झाडांसाठी अन इतर फळझाडांसाठीही आहे. आशा आहे की हा लेख आपणांस उपयुक्त ठरेल व आपल्याही बागेतील कुंड्या फळा-फुलांनी बहरलेल्या असतील.

या लेखमालेमधला हा शेवटचा लेख. प्रारंभीच्या लेखात सांगितल्याप्रमाणे ही लेखमाला खरोखरच नवोदितांसाठी म्हणून लिहिली आहे. आणि म्हणूनच यामधे कुठलेही बोजड, पारंपारिक अन शास्त्रीय शब्द न वापरता रोजच्या वापरामधलेच, प्रसंगी इंग्रजी शब्दही वापरले आहेत. तसंच उदाहरणं देतानाही ती घरचीच दिली आहेत, जसं की लहान मूल आपण कशा पद्धतीनं वाढवतो वगैरे. कारण बीपासून आपण जेव्हा झाडं वाढवतो तेव्हा तीही लहान मुलांसारखीच असतात. त्यांना काय़ हवं आहे ते आपणच ओळखून द्यावं लागतं. लहान मुलांप्रमाणेच त्यांनाही बोलता येत नाही. तीही त्यांना काय सांगायचंय ते त्यांच्याच भाषेत सांगत असतात. गरज असते ती आपण त्यांची भाषा ओळखण्याची, समजण्याची. त्यात ना शब्द असतात ना स्वर. ना ती मराठी असते ना इंग्रजी. ती अनुभवातुनच शिकता येते. मी तर तज्ञ नाहीच पण कुठलाही तज्ञ ते शिकवु शकणार नाही. 

तेव्हा मंडळी बागेत काम करताना डोळ्यांसह नाक, कान अन स्पर्शज्ञान या सर्वांचा वापर करा. नोंदी ठेवा. भलेही तुम्हाला कुठला थिसिस लिहायचा नसेल. हरकत नाही. पण नोंदी ठेवल्या तर तुमच्याच पुढच्या पिढीला त्याचा फायदा होईल. त्यांना पहिल्या इयत्तेपासून सुरुवात करावी लागणार नाही. आणि तुम्हालाही नवीन काही लागवड करताना कुठला लेख वा कुठली वेबसाईट रेफर करावी लागणार नाही. प्रत्येकजण हिरवा हात घेऊनच जन्माला येतो असं काही नाही. तो नंतरही तयार करता येतो. साचेबद्ध मेहनतीनं.

आणि हो, दररोज निरीक्षण करा म्हणजे आवश्यकतेपेक्षा जास्तही काळजी घेऊ नका. पालकांनी ओव्हरप्रोटेक्टिव्ह असणंही चुकीचंच असतं. मुलांच्या अन झाडांच्या प्रगतीमधे असं अतीकाळजी घेणंही बरेचदा अडसरच ठरत असतं. बरीच झाडं अतीकाळजी अन अतीप्रेमामुळे फुलं-फळं मुळीच किंवा अत्यल्प देणारी मी स्वतः पाहिली आहेत. माझ्याही बागेत अशी झाडं आहेत. फक्त ती मी कधीच काढून टाकली नाहीत. मी एवढं लिहितो म्हणजे माझ्या बागेत फळा-फुलांची रेलचेल आहे असं काही नाही. मी फक्त कष्ट घेतो. झाडानं फुलायलाच हवं असा अट्टाहास करत नाही. असो. हा झाला माझा विचार. तुमचा तो असायलाच हवा असं नाही.

या लेखनात जिथे जिथे म्हणून काही रेफरन्सेसची गरज पडली तिथे माहितीच्या आंतरजालावरील काही वेबसाईट्सची मदत घेण्यात आलेली आहे.

© राजन लोहगांवकर

वानस्पत्य